Niniejsza płyta jest publikacją niekomercyjna, dochody ze sprzedaży pokrywają koszty przygotowania technicznego i merytorycznego płyty, utrzymania strony oraz archiwum.
This album is a non-commercial publication, proceeds from sales support merits and technical side of the preparation of the album, maintenance of the website and archive.
=====================================================
Baszków jest wsią w gminie Warta i nad rzeką Wartą, niedaleko Sieradza, znaną także pod nazwą Jakubice, czy Jakubice-Baszków. Wśród śpiewaków wyróżniającą się osobowością był Józef Janczak, także skrzypek i to dobry, grający bardzo stylowo tradycyjny lokalny repertuar po dziadku, który był skrzypkiem i po ojcu harmoniście. Józef Janczak na festiwalu w Kazimierzu zdobył Złotą Basztę jako instrumentalista i gościliśmy go w domu tańca w Warszawie także w tym charakterze, przyjechał razem z kapelą zagrać do tańca.
Na liście pieśni, jak nietrudno zauważyć, nie ma żadnej stricte pogrzebowej, bezpośrednio pożegnalnej czy tematycznie związanej obrzędem pogrzebu jako pochówku. Ten repertuar zaśpiewał wtedy na koncercie zespół Jarzębina z Kocudzy. Pieśni w wykonaniu śpiewaków z Baszkowa stanowią za to ten element kanonu pogrzebowego bardziej religijny, teologiczny, należą do tej bardziej istotnej części kanonu z punktu widzenia chrześcijańskiej ars bene moriendi.
Pierwsza pieśń jest nazywana często katechizmową, bo przypomina podstawowe prawdy wiary chrześcijańskiej, podstawowe artykuły prawa katechizmowego oraz zawiera moralne przesłanie i wizję eschatologiczną, wizję czasów ostatecznych. Jest to pieśń wyraźnie dyscyplinująca, odwołująca się do kary, mająca wzbudzić strach, "szczere żałowanie", poczucie niepewności i niskiego własnego statusu w hierarchii starających się o wejście do Królestwa Bożego, o zbawienie, a więc o nieśmiertelność duszy. Czuwanie przy zmarłym było z punktu widzenia duszpasterskiego wyjątkowo właściwą okazją na takie repetytorium. Było to też bardzo potrzebne Kościołowi w związku z silną obecnością w XVIII i XIX w. trakcie obrzędów pogrzebowych elementów wierzeń przedchrześcijańskich i rozmaitych zabiegów magicznych. Wszak i dzisiaj są one rozpoznawalne gołym okiem. Do najwcześniejszego jak dotąd wydania tej pieśni dotarła ukraińska badaczka Oksana Shkurhan, znajduje się ono w zbiorze "Powinności chrześcijańskie albo katechizm missyonarski" (Lwów 1756)
Święta Barbara była uważana za patronkę dobrej śmierci. Pochodziła z pogańskiej rodziny i była męczennicą. Jej żywot zawsze był legendą, żadne źródła nie potwierdzały jej historycznego istnienia, w związku z czym papież Paweł VI usunął jej imię z litanii świętych. Legenda mówi, że została uwięziona w wieży o trzech oknach [dogmat o Trójcy świętej], gdzie miał przed śmiercią objawić się jej anioł z kielichem i hostią. Dlatego też wierzono, że ten, kto w ostatnim momencie życia wzywa jej pomocy, nie umrze bez sakramentów. Najstarszy znany zapis tekstu pochodzi z warszawskiego "Liber missarum de Beata Virgine Maria", 1635.
Trzecia pieśń jest typową modlitwą zaduszną. Doktryna o czyśćcu została zatwierdzona podczas soboru we Florencji w 1438 roku, nie jest obecna ani w kościele protestanckim, ani w prawosławnym. W czyśćcu, jako miejscu odosobnienia [łac. purgatorium], które jest stanem pośrednim po śmierci cielesnej dusza oczyszcza się, bo jedynie w stanie doskonałej miłości jest w stanie wejść do nieba. Śmiertelnicy mogą jej w tym realnie pomóc swoimi modlitwami, stad obowiązkowa obecność pieśni czyśćcowych w kanonie pogrzebowym. Najstarszy znany mi zapis jej tekstu [wraz z melodią] został wydrukowany w "Nowym Kancyonale" Teofila Klonowskiego w 1877 r [Poznań].
Czwarta pieśń jest stricte wielkopostna, to tzw. rozpamiętywanie Męki pańskiej. Sporą część pieśni wielkopostnych śpiewało się i może jeszcze gdzieniegdzie śpiewa w czasie czuwania przy pustym grobie pańskim. Co roku na progu wiosny umiera Bóg-człowiek i co roku przez chrześcijan jest opłakiwany, podobnie jak każdy zmarły. Czuwanie trwa przez dwie noce, które są tak samo puste dla świata, jak dla rodziny są puste noce bez opłakiwanego ojca, matki, czy dziecka. Pieśń jest stosunkowo nowa, nie znalazłem jej w żadnym śpiewniku sprzed połowy XIX wieku, ani w literaturze tematu. Kiedy się pojawiła od razu stała się bardzo popularna, o czym świadczy jej obecność w drukach ulotnych z przełomu wieków. Należy do kanonu pogrzebowego i śpiewa się ją jeszcze dziś na różne melodie, szczególnie w ramach pobożności ludowej.
Piąta pieśń traktuje przede wszystkim o Wniebowstąpieniu i jest przypisana konkretnej dacie, która przypada na czterdziesty dzień po zmartwychwstaniu. Wprowadzony jest tam również wątek Wniebowzięcia Maryi. Ta pieśń także należy do kanonu pogrzebowego, ze względu na swój pożegnalny charakter, jest to wg jednego z druków ulotnych "Pieśń Nowa o pożegnaniu się z sobą Jezusa i Maryi" [Warszawa 1890]. Tekst pieśni jest czymś w rodzaju apokryfu, ułożony bez zwykle obecnego w pieśniach tonu kaznodziejskiego, nasycony emocjami ujętymi w sposób bezpośredni, co razem z obrazową narracją sprawia, że pieśń bywała śpiewana przez tzw. wędrownych dziadów.
Ciekawa jest ostatnia pieśń, zarówno jeśli chodzi o tekst jak i melodię. W "Śpiewniku kościelnym" M. M. Mioduszewskiego pieśń ma przypis: "O Miłości Boskiej. Na 40sto-godzinne Nabożeństwo". To nabożeństwo odprawiano na przedpościu, w dni poprzedzające Wielki Post, które w ludowej tradycji nazywane są "kusakami", "kusymi dniami" od niedzieli do wtorku przed popielcem włącznie. Współcześnie nabożeństwo nie jest tak popularne jak kiedyś i odprawia się je także w okresie powielkanocnym. Zresztą u Mioduszewskiego pieśń znajduje się w dziale pieśni na Boże Ciało. Istotą nabożeństwa jest wielogodzinna adoracja Najświętszego Sakramentu czyli Ciała i Krwi Chrystusa. Tekst pieśni jest jednak uniwersalny, przemawiający do serca i wyobraźni, trochę w stylu wiersza Jana Kochanowskiego "Czego chcesz od nas panie", chwalący dzieło stworzenia, np:
" Ile trawek się rachuje, * Ile liścia się znajduje, * Tyle pragnę mieć języka, * Każdym z nich serce wykrzyka: * Boże, kocham Cię (...)
Świat jest piękny i godny podziwu, ale jednak:
" Weźm już świecie, co jest twego; * Weźmij, co jest pieszczonego; * Nic mnie już nie kontentuje, * Tylko kiedy wyśpiewuję: * Boże, kocham Cię itd.
Ani mnie Twa marność zwiedzie, * Ani od Boga odwiedzie; * Całkiem światu już dziękuję, * Tobie szczerze wyśpiewuję: * Boże, kocham Cię itd."
A więc jest tu zaznaczony wątek marnościowy.
Z tym szczególnym tekstem koresponduje oryginalna melodia, trzyczęściowa, mająca częściowo "świecki", ludowy charakter, w sensie tonalnym i rytmicznym [jest taneczna]. Pieśń jest rzadko dziś śpiewana, w repertuarze pogrzebowym spotkałem ją tylko raz, właśnie u tych sieradzkich śpiewaków. Kiedy przyjechałem przed koncertem w gościnę do śpiewaków, właśnie tę pieśń zaśpiewali w domu, Odtąd brzmi w mojej głowie i będzie mi się już nieodmiennie kojarzyć z baszkowskimi śpiewakami oraz z Baszkowem
Remek Mazur-Hanaj
credits
released January 18, 2023
Nagrania zostały zrealizowane w czasie koncertu, który odbył się 22 marca 1997 w kościele dolnym Św Krzyża w Warszawie, w ramach cyklu wielkopostnego pt. "Pozwól mi Twe męki śpiewać".
Organizatorem cyklu było Stowarzyszenie "Dom tańca"
Remigiusz Mazur-Hanaj - pomysłodawca i kurator cyklu, mastering nagrań, okładka oraz foto.
Współpraca: Piotr Zgorzelski
Współpraca przy koncercie śpiewaków z Baszkowa - Małgorzata Dziurowicz-Kaszuba
Tadeusz Sudnik - nagranie
is an indie mini-label set up by Polish musician (band Księżyc) and ethno-documentarist Remek Mazur-Hanaj. Most of releases
are archival recordings, that have been made "in situ". And you can listen to Remek Hanaj's original music here.- remekhanaj.bandcamp.com
Contact: incrudo@vp.pl...more
